Analyse grondwater en bloedonderzoek: steun uit gemeenteraad

In een vorig bericht op de website, te lezen op volgende link: https://leefbaarkortemark.be/geen-pfas-in-ons-bloed/ werd een stand van zaken toegelicht aangaande het bloedonderzoek dat samen met Climaxi door heel wat lokale actiecomités werd opgezet. Daarna werden de koppen nogmaals bij elkaar gestoken om nieuwe stappen te zetten.

Op verschillende plaatsen in Vlaanderen kwam de PFAS-problematiek op de agenda van de gemeenteraad. Ook in Kortemark was dit het geval. De stand van zaken werd geschetst. De risico’s voor de gezondheid, de huidige impact op de omgeving van stortplaats Silvamo en vooral de mogelijke bedreigingen voor de toekomst werden toegelicht voor de gemeenteraadsleden. Ter stemming lag een voorstel bestaande uit vier artikels:

1. Het gemeentebestuur biedt de mogelijkheid aan voor een kosteloze analyse op de aanwezigheid van PFAS in het grondwater voor buurtbewoners woonachtig in een straal van 1 km van de site van stortplaats Silvamo.
2. Het gemeentebestuur biedt de mogelijkheid aan voor een kosteloze analyse op de aanwezigheid van PFAS in het bloed voor buurtbewoners woonachtig in een straal van 1 km van de site van stortplaats Silvamo.
3. Het gemeentebestuur maakt een plan van aanpak op om de buurtbewoners woonachtig in een straal van 1 km van de site van stortplaats te informeren en sensibiliseren. Daarnaast bevat dit plan de te volgen stappen om de analyses van grondwater en analyses van het bloed praktisch in goede banen te kunnen leiden.
4. Na afloop volgt een rapportering van de bevindingen. Het gemeentebestuur koppelt terug naar alle inwoners van Kortemark.

Dit voorstel is vooral ontstaan uit de gedachte dat er veel te weinig aandacht is voor de verspreiding van PFAS in het milieu. Zwijndrecht en 3M zijn voor het beleid haast de enige prioriteit. Als we met Climaxi 20 bloedstalen van bewoners laten testen op PFAS, reageert het Agentschap Zorg vanuit een soort ivoren toren. Dat is erg minachtend voor voor actiegroepen die uit eigen beweging initiatief nemen. Het onderzoek zou ‘zinloos’ zijn en ‘niet wetenschappelijk’ omdat je op basis van 20 bloedstalen geen besluiten kunt trekken. Net daarom dus dringen we aan op een breder bloedonderzoek. Immers, op basis van dat beperkt bloedonderzoek lijkt het erop dat mensen die minder lang in Kortemark wonen, ook minder PFAS in hun bloed hebben. Is dat toeval, of wordt dit op basis van een breder onderzoek herbevestigd? Wat is de impact van eieren van eigen kippen, van groenten uit de moestuin?

Die afwachtende houding van sommige overheidsinstanties, dwingt lokale besturen tot het stellen van eigen daden.

Datzelfde Agentschap Zorg blaast overigens warm en koud tegelijk. Een tijdje terug hadden we het idee opgevat om met de vzw Leefbaar Groot Kortemark zelf stalen te nemen van waterputten van buurtbewoners. Tot onze eigen tevredenheid, zou het Agentschap Zorg dat initiatief overnemen. In mei kregen we te horen dat het Agentschap stalen zou laten analyseren … van twee boorputten. Twee. Twee boorputten die bovendien nog stroomopwaarts, acht meter hoger dan Silvamo en bovendien quasi naast elkaar liggen. Van onze kant drongen we aan op een selectie van boorputten in alle windrichtingen rondom de stortplaats om dit dan als basis te gebruiken van verder onderzoek.

We zijn intussen vier maanden verder. Van één put is er al resultaat.

Is het Agentschap Zorg nog geplaatst om te zeggen dat het werk van Climaxi en de lokale actiegroepen ‘zinloos’ is?

Die afwachtende houding van sommige overheidsinstanties, dwingt lokale besturen tot het stellen van eigen daden. Daarom dit voorstel bestaande uit vier artikels.

Op de gemeenteraad lag ook de klemtoon op het feit dat bloedonderzoek en de analyse van het grondwater helemaal geen verloren werk is, ook als er geen verspreiding van vervuiling is gemeten. Een nulmeting, een huidige stand van zaken, is erg belangrijk om te monitoren in de toekomst. Het is van belang dat het gemeentebestuur zelf op de hoogte is van de resultaten om zo kort op de bal te kunnen spelen indien in toekomstige metingen hogere PFAS-waarden geregistreerd worden. Zolang het Agentschap Zorg zo’n afwachtende houding inneemt, moet het gemeentebestuur minstens die signaalfunctie op zich nemen.

Immers, op basis van dat beperkt bloedonderzoek lijkt het erop dat mensen die minder lang in Kortemark wonen, ook minder PFAS in hun bloed hebben. Is dat toeval, of wordt dit op basis van een breder onderzoek herbevestigd?

Een laatste belangrijk element: de Afdeling Handhaving van het Departement Omgeving had Silvamo – na de illegale lozing van verontreinigd water – opgelegd om tegen 15 juli een studie van het grondwater en een bronnenonderzoek aangaande de verspreiding van PFAS in de omgeving uit te voeren en aan de afdeling Handhaving te bezorgen. We zijn intussen bijna twee maanden verder: van het stortfront geen nieuws. Omdat kort na de gemeenteraad een overleg gepland stond met onder meer Silvamo en Handhaving, bestaat er een waterkans dat Silvamo alsnog de informatie kan bezorgen die we anders op eigen initiatief dienen te verzamelen.

Is dat niet het geval, dan zal op het College van Burgemeester en Schepen beslist worden om wat besproken werd op de gemeenteraad tot uitvoering te brengen. Moest Silvamo beloven dat spoedig in orde te brengen: dat volstaat niet! Ook in dat geval moet het gemeentebestuur aan de slag. De toegevoegde speeltijd voor het stort: die is op!

Wij geven alvast niet op!

Hieronder valt het volledige punt te lezen:

Aanleiding, feiten, context

• Internationaal journalistiek onderzoek, gepubliceerd in de krant Le Monde, toonde in een aantal Europese landen samen 17 000 locaties van vervuiling aan. Van die 17000 worden er ruim 2000 gelabeld als ‘hotspot’. Onder hotspot staat op Le Monde het volgende te lezen: The term “hotspot” is used when the concentration of PFAS detected at a site reaches a level that experts consider hazardous for health (100 ng/L).

In de omgeving van het stort van Silvamo zijn aldus volgens Le Monde twee hotspots te vinden.

• Er is intussen meerdere malen verontreiniging vastgesteld in het grondwater in de berm tussen DOP Kortemark en de stortplaats van Silvamo. Dat dit historische vervuiling was, daterend van de aanleg van de berm, is intussen ontkracht. In de mailwisseling vanuit de Afdeling Handhaving valt te lezen dat de samenstelling van de grond van de berm anders is dan de samenstelling van het grondwater in de peilbuis in diezelfde berm.

• Zowel de cijfers uit het jaarrapport van Silvamo als de cijfers uit metingen van de afdeling handhaving bevestigen keer op keer de vervuiling in peilbuis 4 rond 3000 ng PFAS-totaal per liter.

• Op 24 maart 2023 werd door de Afdeling Handhaving een vaststelling gemaakt van de lozing van afvalwater afkomstig van het stort van Silvamo in kleiput die door Wienerberger wordt ontgonnen. Na analyse bleek dit afvalwater 1400 ng PFAS-totaal per liter te bevatten, wat een overschrijding betekent van de lozingsnorm van 100 ng PFAS-totaal per liter. Van deze vaststelling werd een PV overgemaakt aan het parket.

• Het laatste jaarrapport van Silvamo bevat voor het eerst cijfers van het PFAS-gehalte van het percolaat. Analysecijfers van het percolaat van het gedeelte van het stort dat is afgesloten, tonen aan dat zelfs na twintig jaar na sluiting nog steeds erg hoge concentraties van PFAS-verbindingen in het water te vinden zijn, schommelend rond 25000 ng PFAS-totaal per liter.

• Over de negatieve impact van PFAS op de gezondheid is intussen steeds meer en meer geweten. PFAS hopen zich geleidelijk op in het menselijk lichaam en in het milieu. Ze zijn zo goed als niet afbreekbaar en blijven dus voor altijd aanwezig in het milieu en in ons lichaam. PFAS kunnen leiden tot leverschade, schildklierziekte, obesitas, vruchtbaarheidsproblemen en kanker.

• Vzw Climaxi liet het bloed analyseren van buurtbewoners van verschillende sites die mogelijks een haard van PFAS-verontreiniging zijn. In Kortemark lieten 20 mensen hun bloed analyseren, in samenwerking met vzw Leefbaar Groot Kortemark.

Het Europees voedselagentschap hanteert de EFSA-4 norm om het gezondheidsrisico in te schatten. In die analyse worden 4 PFAS-verbindingen gemeten, waaronder PFOS en PFOA. Als de optelsom van die verschillende verbindingen lager is dan 6,9 microgram per liter serum, stelt het Europees voedselagentschap dat er geen risico is voor de gezondheid door de impact van PFAS. Om de bloedresultaten en de risico’s voor de gezondheid op een goede manier te kunnen begrijpen, deed Climaxi een beroep op de Nederlandse toxicoloog Prof Jacob de Boer, een internationale autoriteit in de PFAS-problematiek. De analyse van Climaxi beperkte zich tot de analyse van PFOS en PFOA en is dus in die zin een onderschatting van de werkelijke waarde. Maar zelfs dan is het zo dat van de 20 deelnemers in Kortemark er amper 4 een waarde lager dan de EFSA-norm van 6,9 microgram per liter serum optekenen.

De analyse roept een aantal vragen op die verder onderzoek vereisen. Zo is er een verschil vast te stellen tussen mensen die recenter in Kortemark zijn komen wonen ten opzichte van bewoners die al langer in Kortemark wonen. Hoe langer woonachtig in Kortemark, hoe meer PFAS in het bloed. Daarnaast hebben inwoners die eieren van eigen kippen eten, meer PFAS in het bloed. Dat kan wijzen op verontreinigde grond of verontreinigd grondwater. Om de effecten op gezondheid van de omwonenden beter in kaart te brengen, is een breder bloedonderzoek nodig. Het gemeentebestuur is voor de omwonenden een belangrijke partner om kosteloos bloed te laten analyseren. Daarnaast zijn de cijfers van het bloedonderzoek op groepsniveau belangrijke info om als een nulmeting te dienen en zo de effecten van verontreiniging te monitoren.

Om te vermijden dat buurtbewoners onbewust en ongewild gebruik maken van verontreinigd grondwater en om op een goede manier potentiële en reeds aanwezige vervuiling op te volgen, is het aangewezen om zicht te hebben op de kwaliteit van het grondwater. Omwonenden die wonen in een straal van 1 km van de stortplaats van Silvamo en gebruik maken van grondwater kunnen vrijblijvend en kosteloos hun grondwater laten analyseren. Zowel het gemeentebestuur als de betrokken bewoner zullen een detail krijgen met daarop de analyse en eventuele aanwezigheid van 20 PFAS-verbindingen.

Het gemeentebestuur van Kortemark maakt een plan van aanpak op om de buurtbewoners te informeren en sensibiliseren. Daarnaast bevat dit plan de te volgen stappen om de analyses van grondwater en van het bloed praktisch in goede banen te kunnen leiden.

Besluit

Artikel 1: het gemeentebestuur biedt de mogelijkheid aan voor een kosteloze analyse op de aanwezigheid van PFAS in het grondwater voor buurtbewoners woonachtig in een straal van 1 km van de site van stortplaats Silvamo.

Artikel 2: het gemeentebestuur biedt de mogelijkheid aan voor een kosteloze analyse op de aanwezigheid van PFAS in het bloed voor buurtbewoners woonachtig in een straal van 1 km van de site van stortplaats Silvamo.

Artikel 3: Het gemeentebestuur maakt een plan van aanpak op om de buurtbewoners woonachtig in een straal van 1 km van de site van stortplaats te informeren en sensibiliseren. Daarnaast bevat dit plan de te volgen stappen om de analyses van grondwater en analyses van het bloed praktisch in goede banen te kunnen leiden.

Artikel 4: Na afloop volgt een rapportering van de bevindingen. Het gemeentebestuur koppelt terug naar alle inwoners van Kortemark.